Բնօգտագործումն ու բնապահպանությունը ՀՀ-ում (նախագիծ 4)

Վերջին տասնամյակներում ձևավորվել և բուռն զարգացում է ապրել գիտությունների մի ամբողջ համակարգ՝ Երկիր մոլորակի բնապահպանության և բնօգտագործման վերաբերյալ։ «Մարդկության ինքնաոչնչացման վտանգ», «բնապահպանական և բնօգտագործման հիմնախնդիր» հասկացությունները դարձել են համայն մարդկությանը հուզող հարցեր։ Մարդը գոյատևում և ապահովում Է իր հասարակական առաջընթացը՝ օգտվելով բնության բարիքներից։ ՀՀ-ն ունի հանքատեսակների պաշարներ՝ մետաղային և ոչմետաղային: Մետաղային-մեծ նշանակություն ունեն գունավոր մետաղները՝ պղինձ (Լալվար, Կապան, Քաջարան, Ագարակ), մոլիբդեն(Քաջարան, Ագարակ), ոսկին(Սոտք, Մեղրաձոր, Դրմբոն), կապար, ցինկ, ալյումինի հումք(Փամբակի և Մեղրու լեռնաշղթաներ): Սև մետաղներից է երկաթը(Սվարանց, Հրազդան, Աբովյան): Ոչմետաղային-տուֆ(Արագածի լանջեր, Շիրակ, Մերձերևանյան շրջան), բազալտ, անդեզիտ, կրաքար, մարմար, պեզա, օբսիդիան, պեռլիտ, գրանիտ(Սյունիքի և Լոռու մարզեր) և զանազան կավեր: Հանրապետության սննդի զարգացմանը նպաստում է նաև կերակրի աղը և հանքային աղբյուրները (Ջերմուկ, Արզնու, Բջնու, Արարատի, Քարվաճառ և Զուառ): ՀՀ-ում հիմանականում բնօգտագործումը տեղի է ունենում ոչ ռացիոնալ ձևով, դա էլ նշանակում է, որ ՀՀ-ում բնօգտագործումը բերում է մեծ վնասների: Հնարավոր չէ, չօգտագործել բնությունը, բայց այնուամենայնիվ պետք է այն օգտագործենք ռացիոնալ, աշխատելով քիչ վնաս հասցնել բնությանը: Օրինակ ամբողջ աշխարհում դեռ 6-րդ դարից սկսած հատվում են միլոնավեր ծառեր, թուղթ արտադրելու համար: Եվ մի թե, սա անխնահ բնօգտագործման օրինակ չէ, կարելի է ավելի քիչ օգտագործել թուղթը և այդպիսով խնայել բնությունը: Իսկ ՀՀ-ում որպես օրինակ կբերեմ ծառերի հատումը և դրանց փոխարեն ինչ-որ շինություններ կառուցելու օրինակը, նաև փայտը, որպես վառելանյութ օգտագործելը, կարելի է փայտի փոխարեն վառել աթար, որը վառելով դուք բնության վնաս չեք տա, այլ ավելին կազատվեք ավելորդ գոմաղբից: Հանքարդյունաբերությունը շրջակա միջավայրի մեծ վնաս է հասցնում արդյունաբերական թափոններով, որոնց գումարվելով նաև կենցաղային թափոնները, շրջակա միջավայրի որակը էապես վատացնում են: Հանքարդյունաբերությունը շրջակա միջավայրի մեծ վնաս է հասցնում արդյունաբերական թափոններով, որոնց գումարվելով նաև կենցաղային թափոնները, շրջակա միջավայրի որակը էապես վատացնում են: Հանքարդյունաբերության հասցված մյուս վնասը պոչամբարների կառուցումն է, որտեղ կուտակվում են տարբեր թունավոր քիմիական տարրեր: Ներկայումս ՀՀ տարածքում հաշվվում են թվով 19 պոչամբարներ, որոնցում կուտակված է շուրջ 220 մլն մ3 ապարներ:

Ընդերքօգտագործման հետևանքով աղտոտվում են նաև ջրային ռեսուրսները` հատկապես գետերը: Մասնավորապես գետերի աղտոման հիմնական պատճառ են դառնում պոչանքները, որոնք կուտակվելով պոչմաբարներում, ժամանակ ընթացքում թափվում են գետերի մեջ: ՀՀ-ում հետաքրքրին այն է, որ պոչամբարները շատ մոտ են կառուցված գետերին: Պոչամբարների հետևանքով աղտոտված գետեր է համարվում Ողջին, որի հովտում մոտավոր հաշվարկներով կան 150 մլն տ պոչանք, որոնք պարունակում են թելուր, սելեն, բիսմութ, ռենիում, գալիում, պղինձ, մոլիբդեն և այլն: Էկոլոգիական ճգնաժամային վիճակում է գտնվում նաև Դեգեդ գետը, որի աղտոտման պատճառ են դառնում Ալավերդու պղնձաձուլական և Ախթալային լեռնահարստացուցիչ կոմբինատները: Շինանյութերի արդյունաբերությունը ՀՀ շրջակա միջավայրին վնաս է հասցնում, որոնք ազդում են շրջակա միջավայրի և հողաբուսական աշխարհի վրա: Շինանյութերի արդյունահաման հետևանքով գյուղատնտեսական շրջանառությունից հանվել է ավելի քան 7 հազ. գյուղատնտեսական հողհանդակ:
Գեոէկոլոգիական հետևանքները ներկայանում են շրջակա միջավայրի ամբողջական փոփոխությունների տեսքով, որը վնասում է շրջակա միջավայրի բոլոր բաղադրիչները: Առաջին հիմնախնդիր է հանդիսանում մետաղական ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործումը, որը արտանետված թափոնները, որպես երկրոդային կամ տեխնածին հանքավայրեր նույնպես օգտագործվում են, քանի որ, պոչամբարների մեջ կան բազում օգտակար հանծոներ: Հանքավայրերի մետաղների` պղնձի արդյունահանված հումքի միայն 65-66 % է կորզվում, մոլիբդենի 70%, բազմամետաղների 50%: Երկրորդ հիմնախնդիրն այն է, որ շինանյութային ռեսուրսների տարածման շրջանները համընկնում են գյուղատնտեսական առավել արժեքավոր հողահանդակների հետ և շրջանառությունից դուրս են բերում դրանց:

ՀՀ Էներգետիկա (Նախագիծ 5)

Էներգետիկ անվտանգությունը քաղաքական,տնտեսական,իրավական ,կազմակերպական ,մեթոդական և այլ բնույթի միջոցառումների համալիր է,որն ապահովում է պետության կարիքների բավարարման համար տնտեսապես հիմնավորված գներով,որակյալ և հուսալի էներգամատակարարում ամենօրյա պայմաններում ,ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակներում և պատերազմի ժամանակ:
ՀՀ էներգետիկ անվտանգության ապահովման հայեցակարգը նպատակաուղղված է ապահովելու Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարության դրույթներին համահունչ Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգությունը:Հայաստանը որդեգրել է կայուն տնտեսական զարգացման քաղաքականություն, որը ենթադրում է տնտեսության ճյուղերի համաչափ
զարգացում և այդ ենթատեքստում էներգետիկան` որպես հասարակության զարգացում ապահովող կարևորագույն ոլորտ, իր որակական և քանակական
զարգացումներով կոչված է ապահովելու երկրի առաջընթացն ու տնտեսության զարգացումը:
Ի՞նչ դեր ունի ՀՀ-ի համար Էներգետիկ համակարգը
Լինելով սակավ էներգակիրներ ունեցող երկիր` Հայաստանն այսօր տարածաշրջանում էլեկտրաէներգիա արտահանող երկիր է։ 2007 2011 թվականներին հանրապետությունից արտահանվել է մոտ 4 մլրդկՎտ ժամ էլեկտրաէներգիա։ ՀՀ կառավարությունը ոլորտի հետագա զարգացման նպատակով կատարել է մի շարք կարևոր քայլեր և զգալի ներդրումներ։ 2010 թ. ապրիլից «Երևանի ՋԷԿ» ՓԲԸ ի նոր էներգաբլոկի շահագործումը տարեկան կտրվածքով էլեկտրաէներգետիկ համակարգում ստեղծում է շուրջ 14 14.5 մլրդ դրամ հաշվարկային դրական արդյունք, որն էլ հնարավորություն է տվել ծածկել 2010 թ. ապրիլի 1 ից գազի սակագնի բարձրացման հետևանքով առաջացող տարբերությունը։ Սա հնարավորությունս տեղծեց էլեկտրաէներգիայի վաճառքի վերջնական սակագինը թողնել անփոփոխ` չնայած ռեսուրսների թանկացմանը։ Հարկ է նշել նաև, որ հանրապետությունում գործող ՋԷԿ երի համեմատ նոր էլեկտրակայանն ունի բնապահպանական բարձր ցուցանիշներ։ Հայաստանի և Ռուսաստանի կառավարություների միջև 2010 թվականին կնքված պայմանագրով իրականացնել մոտ 4.5 մլրդ դոլարի ներդրում և կառուցել եվրոպական անվտանգության չափանիշներին համապատասխան էներգաբլոկ, որը հնարավություն կունենանա բնական հաշվարկով տարեկան արտադրել մոտ 7.5 մլրդկ Վտ ժամ էլեկտրաէներգիա։

Ի՞նչպես են ՀՀ-ում ստանում էներգիան

Բնությունից տրված բոլոր այն տարրերն ու երևույթները(ուժերը), որոնք օգտագործելով` մարդիկ կարողանում են ստանալ էլեկտրաէներգիա կոչվում են էներգակիրներ: Դրանցից ամենատարածվածներն են` քամիները, հոսողջրերը, փայտը, ածուխը, գազը, միջուկային վառելիքը և այլն:Հիդրոէլեկրակայնների (ՀԷԿ) աշխատանքը հիմնված է հոսող ջրի էներգիայի վերափոխման վրա: ՀԷԿ-եր հիմնականում կառուցում են գետերի վրա, դրանց զուգահեռ կառուցելով նաև ամբարտակներ ու ջրամբարներ: ՀԷԿ-երի արդյունավետ աշխատանքի համար անհրաժեշտ է երկու նախապայման` շուրջտարյա կայուն հոսք և մեծ թեքություն ունեցող գետ: Ներկայումս ամողջ աշխարհում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մոտ 20%-ը ստացվում է ՀԷԿ-երից: ՀՀ-ում կա մեկ ատոմակայան,երկու ՋԷԿ և200-ից ավելի ՀԷԿ-եր որոնց միջոցով ենք ստանում էներգիա:Էներգիայի ստանալու աղբյուրները նավթն ու բնական գազն են ,որոնք բացակայում են ՀՀ-ում:ՀՀ-ում էլեկտրաէներգիայի մոտ 20 տոկոսն արտադրվում է հիդրոէլեկտրակայաններում:Այն բավարարում է ներկա պահանջարկի 40 տոկոսը:Չնայած հիդրոէլեկտրակայանները չեն աղտոտում շրջակա միջավայրը թունավոր նյութերով ,սակայն որոշ դեպքերում դրանք կարող են ոչ ցանկալի աղդեցություն ունենալ բնական միջավայրի վրա:

Ի՞նչ ազդեցություն ունի բնության վրա Էներգիայի ստացման պրոցեսը:

Գիտնականները ապացուցել են, որ ժամանակին երկրագնդի կլիման ավելի խոնավ է եղել, քան ներկայումս, ինչը նպաստել է փարթամ ծառային բուսականության գոյության համար: Բուսազանգվածի մնացորդները թաղվել են երկրի ընդերքում և ժամանակի ընթացքում ջերմաստիճանի ու ճնշման ազդեցությամբ վերափոխվել են ածխի: Ածուխը էներգիայի հիմնական աղբյուր է Լեհաստանում, Չեխիայում և Սլովակիայում: Բուլղարիայում արդյունաբերությունը հիմնված է գլխավորապես ածխի վրա:Յուրաքանչյուր 20 րոպեի ընթացքում երկրին հասնող արևային էներգիայի քանակը հավասար է էներգիա սպառող հիմնական երկրիների մեկ տարվա ընթացքում օգտագործած հանածո վառելանյութից ստացված էներգիային: Երկիր հասած էներգիայի մեծ մասը կլանում է Երկրի մակերույթը, փոխանցում է ծովերի, լճերի և գետերի ջրերին, ինչպես նաև բույսերին: Մի փոքր մասը քամիների, ալիքների առաջացման պատճառ է դառնում:
Էլեկտրաէներգիան ստանալու այլընտրանքային ինչ հնարավորություն ունի ՀՀ-ն այլընտրանքային էներգիա ստանալու:Ինչպես եք պատկերացնում ՀՀ էներգիայի ապագան:
Էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներ ասելով` հասկանում ենք վերարտադրվող և շրջակա միջավայրի համար անվտանգ էներգիայի աղբյուրները: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ արեգակնային էներգիան հսկայական ու անսպառ ռեսուրս է, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ էկոլոգիապես շատ մաքուր է 20–րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած մարդիկ սկսեցին մեթոդներ մշակել որպեսզի արեգակնային էնէրգիան փոխակերպեն էլէկտրական էներգիայի:Արևից ստացվող էներգիան վերականգնելի է և մաքուր: Սակայն արևի բացակայությանը գիշերային, երբեմն էլ ցերեկային ժամերին, կախվածությունը տարվա եղանակից խոչընդոտում են նրա արդյունավետ օգտագործումը: Բացի այդ արևի էներգիան լիարժեք օգտագործելու համար անհրաժեշտ է կուտակել, իսկ կուտակելու համար մեծածավալ սարքավորումներ են պահանջվում: Որքան մեծ է կուտաքվելիք էներգիայի պաշարը, այնքան մեծածավալ կուտակիչներ են անհրաժեշտ:Էներգիա ստանալու ավանդական եղանակներից բացի կան նաև այլընտրանքային էներգիայի այլընտրաքային աղբյուրներն են`արևի էներգիան,քամու էներգիան,գեոթերմալ էներգիան,ջրի էներգիան,ալկոհոլային վառելիք կամ կենսազանգվածը,կենսագազի էներգիան,ջէկերը,հէկերը և աէկները:Քանի որ ՀՀ-ում բացակայում է ածուխ,բնական գազ և նավթ վառելիքաէներգետիկ երեք հիմնական պաշարները անվերջ չեն և նրանց ներմուծելը այլ երկրներից դժվար է և թանկ արժե:Էներգիա ստանալու այլընտրաքային եղանակներից օգտվելու համար անհրաժեշտ է պայմաններ:
Քամու էներգիա:Քամու էներգիան կարող է վերածվել էլեկտրաէներգիայի :Գիտնականները հաշվարկել են էներգիայի ընդհանուր քանակությունը ,որը կարելի է ստանալ քամու օգնությամբ:Պարզվել է,որ մեր մոլորակի վրա քամու էներգիան այնքան է ,որ կարող է լրովին բավարարել մարդկության էներգետիկ պահանջները:Մթնոլորտի բարձր շերտերում քամին ավելի ուժգին է և մշտական ,ինչն ավելի մեծ քանակությամբ էներգիա է ապահովում քան երկիր մակերևույթի կամ ծովային քամիները:Քամու էներգիայի կիրառությունը սահմանափակ է նրանով ,որ այն անընդհատ չէ,անհրաժեշտ են էլեկտրաէներգիայի կուտակիչներ`հոսանքի մատակարարումն անընդհատ դարձնելու համար:Հայաստանում կան քամու էներգիայի օգտագործման լուրջ հնարավորություններ:
Արևային էներգիա:Յուրաքանչյուր 20 րոպեյի ընթացքում երկիրն հասնող արևային էներգիայի քանակը հավասար է էներգիա սպառող հիմնական երկիրների մեկ տարվա ընթացքում օգտագործած հանածո վառելանյութից ստացված էներգիային:Հաշվի առնելով այն հանգամանքը ,որ արեգակնային էներգիան հսկայական ու անսպառ ռեսուրս է,ինչպես նաև այն հանգամանքը ,որ էկոլոգիապես շատ մաքուր է 20-րդ դարի երկրորդ կեսից մարդիք սկսեցին մեթոդներ մշակել ,որպեսզի արեգակնային էներգիան փոխակերպեն էլեկտրական էներգիայի:Հայաստանում արևից էներգիա ստանալը զարգացման փուլում է և հեռանկարներ ունի:

Ի՞նչպես կարելի է խնայել էներգիան (տանը, դպրոցում և այլուր):

Անհրաժեշտ է էլեկտրականության և ջրի խնայողության գաղափարը տարածել հայ հասարակության մեջ: Պետք է հաշվել ռեսուրսները և տնտեսել դրանք: Էներգախնայողությունն ապրելակերպ է, ինչն էապես նպաստում է բնապահպանական խնդիրների լուծումը:

Բնական աղետ , Էկոլոգիա

1988թ. դեկտեմբերի 7-ին Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային շրջաններում տեղի է ունեցել ավերիչ երկրաշարժ, որը հետագայում անվանվել է Սպիտակի երկրաշարժ: Երկրաշարժի հետևանքով զանգվածային վնասվածքների և փլուզումների են ենթարկվել հազարավոր շինություններ, այն տասնյակ հազարավոր մարդկանց նահատակման պատճառ է դարձել:
Սպիտակի երկրաշարժը տեղի է ունեցել Փոքր Կովկասի բարձրավանդակում գլխավոր Կովկասյան լեռնաշղթայի առանցքից մոտավորապես 150 կմ դեպի հարավ: Փոքր Կովկասի տեկտոնական և երկրաբանական կառուցվածքային ուղղությունները զուգահեռ են գլխավոր Կովկասյան շղթային հյուսիս-արևմտյան, հարավ-արևելյան ուղղությամբ:

Սպիտակի երկրաշարժը տեղի է ունեցել 1988թ. դեկտեմբերի 7-ին, Գրինվիչի ժամանակով ժամը 7 անց 41 րոպե 22,7 վայրկյան (տեղական ժամանակով 11 անց 41րոպե 22,7 վրկ.): Ուժգնությունը էպիկենտրոնում գնահատվել է 10բալ: Սպիտակի երկրաշարժը պատկանում է այսպես կոչված լրիվ ցիկլի երկրաշարժերին` նախացնցումներ, հիմնական ցնցում, հետցնցում: 
Երկրաշարժը ընդգրկել է ՀՀ տարածքի մոտ 40%-ը, ուր ապրում էր 1մլն. մարդ: Ավերման գոտին, որտեղ երկրաշարժի ուժգնությունը կազմել է 8 բալ և ավելին, ընդգրկել է երեք հազար քառ. կմ տարածություն: Տուժել են 21 քաղաք և շրջան, 342 գյուղ: Անօթեւան են մնացել 514 հազար մարդ: Տարբեր աստիճանի վնասվածքներ են ստացել մոտ 20000 մարդ, որոնցից հոսպիտալացվել են 12500 մարդ, զոհերի թիվը կազմել է 25000 մարդ: Զոհեր շատ են եղել հատկապես Գյումրիում (մոտ 15-17 հազար) եւ Սպիտակում (4հազ) մարդ:
Ավերվել է ՀՀ-ի ամբողջ բնակֆոնդի 17%-ը, դադարել են գործել 170 արդյունաբերական ձեռնարկություն, մեծ վնաս է հասցվել գյուղերին և ագրոարդյունաբերական համալիրին: Մեծ վնաս է հասցվել նաև ճարտարապետական, պատմական, արվեստի հուշարձաններին, տուժել է ժողկրթության 917 օջախ:

Անսպասելի աղետը հանկարծակիի բերեց ծայրահեղ իրավիճակում գործելու կոչված կազմակերպություններին և ծառայություններին: Կազմակերպված փրկարարական աշխատանքները հունի մեջ մտան 2-3 օր հետո: Երկրաշարժի առաջին րոպեներից անձնուրաց աշխատում էր ազգաբնակչությունը: Սակայն նրանց փորձի և շատ հաճախ ծայրահեղ իրավիճակներում գործելու տարրական գիտելիքների պակասը բացասաբար էին անդրադառնում փրկարարական աշխատանքների արդյունավետության վրա, երբեմն պատճառ դառնում անտեղի զոհերի: Խիստ զգացվում էր անհրաժեշտ փրկարարական տեխնիկայի պակասը:
Ազգաբնակչության և փրկարարների ջանքերով փլատակներից, զոհված կամ կենդանի, հանվել է ավելի քան 45000 մարդ, հոսպիտալացվել 12500 մարդ:

 Երկրաշարժերը տեղի են ունենում երկրակեղևի որոշակի զանգվածում կուտակված էներգիայի կտրուկ լիցքաթափման արդյունքում։

Երկրաշարժերը ըստ առաջացման բնույթի կարելի է դասակարգել երկու խմբերի.

Բնական երկրաշարժեր

Տեխնածին երկրաշարժեր

Բնական երկրաշարժերը կապված են տարբեր պրոցեսների հետ։ Հայտնի են տեկտոնական շարժումներով պայմանվորված երկրաշարժեր, հրաբուխների հետ կապված երկրաշարժեր, երկրակեղևում կարստային խոռոչների փլուզման հետևանքով առաջացող երկրաշարժեր և այլն։

Տեխնածին երկրաշարժեր ասելով պետք է հասկանալ այնպիսի երկրաշարժ, որը կապված է մարդկային գործունեության հետ։ Օրինակ ռազմական կամ արդյունաբերական պայթյունների հետևանքով առաջացող ցնցումները կարող են «տրրիգեր» (շարժիչ ուժ) հանդիսանալ ուժեղ երկրաշարժի համար։ Կամ օրինակ մեծ ջրամբարի կառուցումը կարող է հանգեցնել տվյալ տարածքում սեյսմիկ ակտիվության բարձրացման։

Երկրաշարժերը ըստ կանխատեսելիության կարելի է բաժանել նույնպես երկու խմբի.

·       Կանխատեսելի երկրաշարժեր

·       Անկանխատեսելի երկրաշարժեր

Ընդհանրապես երկրաշարժերի կանխատեսում ասելով պետք է նկատի ունենալ նրա տեղի, ուժգնության և ժամանակի հավանականային բնութագրերը։ Կանխատեսելի համարվում են այն երկրաշարժերը, որոնք իրենց «ստեղծման» փուլում թույլ են տալիս գրանցել տարատեսակ նախանշաններ։ Երկրաշարժերի նախանշաններից են համարվում՝ ստորգետնյա ջրերի մակարդակի փոփոխությունները, երկրամագնիսական դաշտի փոփոխությունները, ռադոն գազի անոմալ փոփոխությունները և այլն։ Անկանխատեսելի են համարվում առանց որևէ նախանշանների գրանցվող երկրաշարժերը։

Օգտվել եմ՝  http://www.nssp-gov.am/spitak.htm

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA

Վերահսկենք մեր շրջակա միջավայրը

Մեր միջավայրը շատ աղտոտված  է:  Մարդկանց մեջ տպավորվել է թե յուրաքանչյուր տարածք , ուր չկա խանութ կամ ինչ-որ կարևոր հիմնարկ, կարելի է ծառայեցնել աղբաման: Բացի այդ , նույնիսկ աղբամանները շատ վատ են անդրադառնում մեր առողջության վրա: Աղբը չի տեսակավորվում, եթե աղբերը դասավորեինք  ըստ տեսակների ստիպված չէինք լինի շնչել այդ զզվելի օդը: Ամեն մեկս պետք է ,նախ  մեր մեջ սերմանենք , իսկ հետո սովորեցնենք մնացածին շրջակա միջավայրը մաքուր պահելու մտածողությունը: Տհաճ է, երբ փողոցով քայլելիս  քամին կողքովտ անցկացնում է տարբեր տեսակի և չափի աղբ, իսկ ինչ հաճելի է, երբ քայլում ես մաքուր տեղով, քիթդ փակած ման չես գալիս  : Ես այս խնդրի լուծումը տեսնում եմ աղբը տեսակավորելու և մարդկանց , իրենց քաղաքը մաքուր պահելու գիտակցություն ներշնչելով: 

I have opportunity to go to the following sports in my area: basketball, football, table-tennis, bodybuilding. We have a modern and nice sports-ground in my edu-complex, where I play with my friends basketball, handball, volleyball. Almost  three times a  week I go there and train with the trainers.  But my favorite sport is basketball.

Basketball is a sport played by two teams of five players on a rectangular court. The objective is to shoot a ball through a hoop 46 cm in diameter and 3.0 m high mounted to a backboard at each end. Basketball is one of the world's most popular and widely viewed sports.

A team can score a field goal by shooting the ball through the basket during regular play. A field goal scores two points for the shooting team if a player is touching or closer to the basket than the three-point line, and three points if the player is behind the three-point line. The team with the most points at the end of the game wins, but additional time may be issued when the game ends with a draw. The ball can be advanced on the court by bouncing it while walking or running or throwing it to a team mate. It is a violation to move without dribbling the ball, to carry it, or to hold the ball with both hands then resume dribbling.

Olympic Games

The Olympic Games were a series of athletic competitions among representatives of city-states of Ancient Greece. They were held in honor of Zeus, and the Greeks gave them a mythological origin. Historical records indicate that they began in 776 BC in Olympia.

In 1894 Baron Pierre de Coubertin founded the International Olympic Committee (IOC) and after that the Olympic Games became international event. The modern Olympic Games are the leading international sporting event featuring summer and winter sports competitions in which thousands of athletes across the planet  participate in a variety of competitions. The Olympic Games are considered to be the world's foremost sports competition with more than 200 nations participating. The Olympic Games are held every four years, with the Summer and Winter Games alternating by occurring every four years but two years apart.

Over 13,000 athletes compete at the Summer and Winter Olympic Games in 33 different sports and nearly 400 events. The first, second, and third place finishers in each event receive Olympic medals: gold, silver, and bronze, respectively.

The Games have grown so much that nearly every nation is now represented. Every two years the Olympics and its media exposure provide unknown athletes with the chance to attain national and sometimes international fame. The Games also constitute an opportunity for the host city and country to showcase themselves to the world.

Ես Կարողանում եմ...

Խոսքի մշակույթ

Կարողանում եմ գրավոր շարադրել մտքերս, Վերլուծություն կատարել,համեմատություն անել

Գրականություն (թվարկել կարդացած ստեղծագործությունները ).

Հովհաննես Թումանյանի`Թմկաբերդի առումը,Լոռեցի Սաքոն,Մի կաթիլ մեղրը,Փարվանա,

Ավետիք Իսահակյան ՝Լիլիթ, Համբերքի Չիբուխ, Աբու Լալա Մահարի

Լևոն Շանթ ՝Հին Աստվածներ, Ռուզան

Եղիշե Չարենց՝ Լուսամփոփի պես աղջիկ, Ես իմ անուշ Հայաստանի, Մահվան Տեսիլ


Անգլերեն

Ինչ-որ չափով հասկանում եմ անգլերեն, զարգացրել եմ բառապաշարս, կարողանում եմ կարդալ և քննարկել կարդացածս տեքստը,զարգացրել եմ գրելու հմտությունս, դեռ ձեռք չեմ բերել լսելու և հասկանալու կարողությունը ,վստահ եմ որ մյուս տարում ձեռք կբերեմ:


Մաթեմատիկա

Սովորել եմ` հանրահաշվական արտահայտություններ և գործողություններ, նույնական ձևափոխություններ,բնական թվեր,եռանկյունաչափական առնչություններ,թվային հաջորդականություններ,թվաբանական և երկրաչափական պրոգրեսիա:


Պատմություն

Սովորել եմ բանավոր պատմել պատմության դասերը, գիտեմ բոլոր թագավորությունների մասին,որոնք եղել են Հայաստանում,գիտեմ արքաներին և իրենց կառավարման թվերը,կարողանում եմ դեպքերը դասավորել ըստ ժամանակագրության:Որոշ լրացուցիչ տեղեկություններ եմ ստացել, որոնք գրքում չեն եղել:


էկոլոգիա

Սովորել եմ պահպանել մաքրություն` իմանալով աղբի վնասակարության մասին,իմացել եմ ածուխ,նաֆթ,գազ վառելիքային ռեսուրսները,իմացել եմ ծառերի հատման վնասակարության մասին,սովորել եմ,թե ինչպես կարողենք ստանալ էներգիա`արևից,ջրից,քամուց,ջերմությունից:


Արվեստ

Ծանոթացել եմ շատ արվեստագետների գործերին, օրինակ` Միքելանջելոի,Լեոնարդո Դավինչիի,Դյուրերի,Բոտիչելիի,Վան Գոգի: Իմացել եմ,թե ինչ է վերածնունդը,իմպրեսիոնիզմը,սյուրեալիզմը:


Ակումբը՝ վրացախոսների

Ընտրովի առարկաներ՝ վրացերեն, պատմություն(հանվել է)

Ֆիզկուլտ՝ Բասկետբոլ, Ձեռքի գնդակ

Գծային Ֆունկցիա

1) Գծային Ֆունկցիա

Մեկ փոփոխականով ամեն մի բազմանդամ փոփոխականի յուրաքանչյուր արժեքի դեպքում ընդունում է մեկ թվային արժեք:

2) Առաջին աստիճանի ֆունկցիայի արժեքների տիրույթ

Առաջին աստիճանի ֆունկցիան կարող է ընդունել ցանկացած իրական արժեք:Այսինքն՝ առաջին աստիճանի ֆունկցիայի արժեքների տիրույթը իրական թվերի բազմություն է:

3) Առաջինաստիճանիֆունկցիայի աճումը և նվազումը:

y=ax+b ֆունկցիան 0-իցմեծ արժեքների համար աճող է, իսկ 0-իցփոքր արժեքների համար նվազող:

4) Առաջին աստիճանի ֆունկցիայի գրաֆիկը (y= ax+b) ուղիղգիծ է՝ ա)

եթե a գործակիցը դրական է ապա կոորդինատային հարթության մեջ ձախից դեպի աջ շարջվելիս ֆունկցիայի գրաֆիկը բարձրանում է վերև

բ) եթե a գործակիցը բացասական է ապա կոորդինատային հարթության մեջ ձախից դեպի աջ շարժվելիս ֆունկցիայի գրաֆիկը իջնում է ներքև:

Լևոն Շանթ

Գրող, մանկավարժ և հասարակական գործիչ Լևոն Շանթի ստեղծագործության մեջ առանձնանում է դրամատուրգիան, որը հայ գրականության բացառիկ արժեքներից է: Լևոն Շանթը (իսկական ազգանունը՝ Նահաշպետյան, ապա հոր՝ Սեղբոսի անունով՝ Սեղբոսյան) ծնվել է 1869 թվականի ապրիլի 6-ին: Վաղ տարիքում զրկվել է ծնողներից: Նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի Սկյուտարի (թաղամաս Կոստանդնուպոլսում), 1884–1891թթ.՝ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարաններում, 1892–1899 թթ, սովորել է Լայպցիգի, Ենայի, Մյունխենի համալսարաններում՝ խորանալով մանկավարժության և հոգեբանության մեջ:

1899 թ.-ից ավելի քան 10 տարի դասավանդել է Թիֆլիսի Գայանյան օրիորդաց և Երևանի թեմական դպրոցներում: Թիֆլիսում անդամակցել է «Վերնատուն» գրական խմբակին: 

1911թ.-ից Շանթը դասավանդել է Կոստանդնուպոլսի Կեդրոնական և Էսայան վարժարաններում. 1915–1919թթ.-ին ապրել է Եվրոպայում: Գրողը Հայ հեղափոխական դաշնակցության անդամ էր. եղել է Հայաստանի առաջին հանրապետության խորհրդարանի պատգամավոր: 

 

1920թ.-ի ամռանը գլխավորել է Խորհրդային Ռուսաստանի հետ բանակցելու համար Մոսկվա մեկնած պաշտոնական պատվիրակությունը: 1921թ.-ից ապրել է արտասահմանում. եղել է ուսուցիչ: 

 

1890-ական թվականներին Շանթը հրատարակել է մի շարք բանաստեղծություններ և «Լերան աղջիկը» պոեմը, որտեղ արտահայտել է երազային սիրո գեղեցկության ու պատրանքի, կյանքի և իդեալի, իսկ «Մնաք բարովի իրիկունը» (1891թ.), «Երազ օրեր» (1894թ.), «Դուրսեցիները» (1895թ.), «Վերժին» (1897թ.), «Դերասանուհին» (1899թ.), «Կինը» (1912թ.) վիպակներում՝ սիրո և աշխատանքի, հասարակական պարտքի և անձնական ձգտումների հակադրության մոտիվներ: 

 

Շանթի ստեղծագործության նշանակությունը հայ գրականության և մշակույթի պատմության մեջ առավելապես պայմանավորված է նրա դրամատուրգիայով: «Եսի մարդը» (1904թ.), «Ուրիշի համար» (1905–1906թթ.), «Ճամբուն վրա» (1909թ.) դրամաներում շոշափել է անհատի ու հասարակության փոխհարաբերության, բարոյականության խաթարման, եսի և անձնազոհության խնդիրներ:

 

Հայ գրականության մեջ ոչ մի ստեղծագործության այնքան չեն անդրադարձել ու մեկնաբանել, որքան Շանթի «Հին աստվածներ»-ին (1909թ.), որը և´ փիլիսոփայական դրամա է, և´ պատմական ողբերգություն: Երկի պատմական հենքում IX դարի դեպքերն են, որտեղ արտացոլվել են աշխարհիկ ու հոգևոր սկզբունքների հավերժական հակադրության, անհատի զգացմունքների և գործողությունների ազատության, ազգային կյանքի վերածնման ուղիների խնդիրներ, որոնք մեծ արձագանք են գտել հայ հասարակության մեջ: Շանթն ընդգծել է հերոսների՝ Աբեղայի և Վանահոր կերպարների հակադրությունը. մեկը հայացքն ուղղում է դեպի անցյալը՝ սկզբնականը, մյուսը՝ անհայտը՝ ապագան: «Հին աստվածներ» դրաման նոր որակ էր հայ գրականության մեջ՝ որպես զգացմունքի, հարափոփոխ տրամադրությունների և ապրումների, մարդու ազատության տենչանքի արտահայտություն:

 

«Կայսրը» (1916թ.), «Շղթայվածը» (1921թ.), «Ինկած բերդի իշխանուհին» (1923թ.), «Օշին Պայլ» (1932թ.) դրամաները նույնպես պատմական ողբերգություններ են, որտեղ արծարծվել են ազգային ու սոցիալ-հոգեբանական խնդիրներ, նաև անհատապաշտության, հերոսի և ամբոխի հակադրության գաղափարներ: 

 

Շանթի դրամաները, հատկապես «Հին աստվածները» և «Կայսրը», հայ գրականության մեջ սիմվոլիզմի ամենացայտուն դրսևորումներից են: Նրա արվեստը հենվել է կեցության փիլիսոփայության վրա, որտեղ գեղարվեստական իրականությունը սոսկ խորհրդանիշ է աննյութականն ընկալելու համար: 

 

«Հին աստվածները», «Կայսրը» և «Շղթայվածը» բազմիցս բեմադրվել են հայ թատրոնում:

 

Շանթը զբաղվել է նաև հոգեբանությամբ: 1945թ. լույս է ընծայել «Հոգիները ծարավի» հոգեբանական վեպը, որտեղ շոշափել է ընտանիքի, կնոջ, տղամարդու և բարոյականության հարցեր: Գրել է նաև հայոց լեզվի դասագիրք («Լուսաբեր»՝ Հովհաննես Թումանյանի և Ստեփան Լիսիցյանի հետ), գրականագիտական, բանահյուսական, մանկավարժական, պատմագիտական աշխատություններ («Գրքեր և մարդիկ», 1905թ., «Սեռն ու նյութը բանահյուսության», 1926թ.), կատարել թարգմանություններ (Միխայիլ Լերմոնտովի «Մծիրի» պոեմը, Էթել Վոյնիչի «Բոռը» և այլն): 

 

Երևանում Շանթի անունով կոչվել է դպրոց, նրա պատկերով տպագրվել է փոստային նամականիշ:

Իսահակյան Ավետիք

Իսահակյան Ավետիք Սահակի (1875, Ալեքսանդրապոլ – 1957, Երևան), բանաստեղծ, արձակագիր, հասարակական գործիչ: Հայաստանի ԳԱ ակադեմիկոս: Սովորել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, 1893-ին ընդունվել է Լայպցիգի համալսարան՝ որպես ազատ ունկնդիր:  Գրակ. գործունեությանը զուգնթաց վաղ երիտասարդական տարիներից զբաղվել է նաև քաղաքական գործունեությամբ: 1895-ին վերադառնալով Լայպցիգից՝ ընդգրկվել է նորաստեղծ ՀՀԴ կուսակցության Ալեքսանդրապոլի կոմիտեի մեջ, մասնակցել Ալեքսանդրապոլից Արեւմտյան Հայաստան ուղարկվող զինյալ խմբերի ստեղծմանը, զենք և դրամական միջոցների հայթհայթման գործին: 1896-ին ձերբակալվել է և մեկ տարի արգելափակվել Երևանի բերդում:  Բանտից դուր գալուց հետո տպագրել է “Երգեր և վերքեր» բանաստեղծությունների իր առաջին գիրքը (1897), սակայն շուտով կրկին ձեռբակալվել է և, որպես ցարական միապետության դեմ պայքարող “Ընդհատակյա հեղափոխական կազմակերպոււթյունների» անդամ, աքսորվել Օդեսա: 1897-ին մեկնել է արտասահման, Ցյուրիխի համալսարանում ունկդրել գրականության և փիլիսոփայության պատմություն: 1902-ին վերադարձել է հայրենիք, ապա հաստատվել Թիֆլիսում: 1899-1906-ին ստեղծել է «Հայդուկի երգեր» բանաստեղծությունների շարքը, որը դարձավ հայ ֆիդայական պայքարի անդրանիկ արտահայտությունը հայ դասական պոեզիայի մեջ: 1908-ի դեկտեմբերին, ի թիվս 158 հայ առաջադեմ մտավորականների, Իսահակյանը ձերբակալվել է «դաշնակցության գործով» և կես տարի Թիֆլիսի Մետեխի բանտում մնալուց հետո (ինչպես և Հ. Թումանյանը), խոշոր գրավականով ազատվել կալանքից: Կովկասում մնալը այլևս անհնար էր, և 1911-ին Իսահակյանը տարագվել է:  Բնավ չհավատալով երիտթուրքերի խոստումներին Արեւմտյան Հայաստանի ինքնավարության վերաբերյալ և ենթադրելով, որ Հայաստանին սպառնացող պանթուրքական վտանգը կարող է կանխել Թուրքիայի հովանավոր կայզերական Գերմանիան, Իսահակյանը մեկնել է Բեռլին և մի շարք գերմանական մտավորականների հետ մասնակցել Գերմանա-հայկական ընկերության ստեղծմանը՝ միաժամանակ խմբագրելով ընկերության «Մեսրոբ» պարբերական հանդեսը: Սկսված առաջին համաշխարհային պատերազմը և Մեծ եղեռնը հաստատեցին Իսահակյանի ամենամռայլ կանխատեսումները երիտթուրքերի հայաջինջ քաղաքականության վերաբերյալ: Պատերազմից և եղեռնից հետո Իսահակյանը արտացոլել է հայ ժողովրդի ողբերգական ճակատագիրն ու նրա հերոսական ազատամարտը: Բանաստեղծը ձեռամուխ է եղել հայերի ցեղասպանության մեղադրականի՝ «Սպիտակ գրքի» ստեղծմանը, որի մի զգալի հատվածը տեղ է գտել 1915-22-ի «Հիշատակարան» գրառումներով: Այդ ժամանակահատվածում Իսահակյանը հիմնականում հանդես է եկել հրապարակախոսական հոդվածներով, որոնց բովանդականությունը Հայկական հարցն էր, Հայաստանի վերամիավորման խնդիրը, հայկական պետականության վերականգնումը: Եղեռնի ծանր պատկերներով են հագեցած նրա «Ձյունն է եկել ծածկել հիմա…», «Հայաստանին», «Ահա նորեն գարուն եկավ» բանաստեղծությունները:  XIX դ. վերջի և XX դ. սկզբի հայ քաղաքական կյանքի, Հայկակական հարցի յուրահատուկ համայնապատկերը պիտի դառնար Իսահակյանի «Ուստա Կարոն» մեծածավալ վեպը, որը մշտապես ուղեկցեց գրողին ստեղծագործական կյանքում և, ավաղ, մնաց անավարտ: «Ուստա Կարոն» կավարտվի այն օրը, երբ լուծվի հայկական հարցը»,-ասել է Վարպետը: Իսահակյանը այդպես էլ չկարողացավ համակերպվել Հայաստանի մասնատման գաղափարին. «…մեռնեի Սևանը ցամաքած չտեսնեի, ապրեի Արարատը մերը տեսնեի…»,— սրտի խոր կսկիծով ու ցավով կրկնում էր նա և հավատում, որ կգա ժամանակը, երբ հայ ժողովուրդը դարձյալ իր հացը կվաստակի հարազատ եզերքում:  1926 Իսահակյանը այցելեց Խորհրդային Հայաստանը։ Այստեղ նա հրատարակեց նոր բանաստեղծությունների հավաքածու եւ մի շարք պատմվածքներ (օրինակ՝ «Համբերության չիբուխը» 1928)։ Վերադարձավ արտասահման 1930թ եւ ապրեց այնտեղ մինչ 1936թ՝ հանդես գալով որպես Խորհրդային Միության կողմնակից։ 1936 բանաստեղծը վերջնականապես վերադարձավ հայրենիք։  Ստացել է ԽՍՀՄ Պետական Մրցանակ 1946թ, 1946–57թթ Հայաստանի գրողների միության նախագահ է։  Մահացել է 1957թ հոկտեմբերի 17-ին՝ Երեւանում։

Հասարակ իրիկուն է, աղմկոտ փողոց...

Հասարակ իրիկուն է, աղմկոտ փողոց...
Սովորական դարձած ձայներ են շշնջում ականջիս: Լռում եմ, չգիտեմ ինչ խոսեմ։ Ուղեղս, հոգիս ,աչքերս խոսում են, իսկ շուրթերս ներս են քաշում ծխախոտի թույնը։ Տարօրիկնակ է... ինչ- որ բան եղավ։ Կարծես` տանը չեմ, այլ շրջում եմ փողոցներով։ Ուզում եմ վերադառնալ ու կրկին շնչել ։ Կարոտել եմ էն հին ու ջերմ ժամանակները, որ հիմա խորթ են դարձել։ Էս մտքերն են, որ դարձրին ինձ ուժեղ, իսկ հիմա ստիպում են ընկնել նորից։ Ընկնել այնտեղ, ուր ոչինչ չկա, ուր փոխվել է կյանքը` դառնալով ներկա : Կյանքը մեզ համար կռիվ ա դարձել, ծնվել ենք կռվելու համար, կռվում ենք իսկական ապրելու համար...

Վրաստանի դեսպանը, Վրաստանն ու մեր վրաց ընկերները

Ինչպես գիտես ես սովորում եմ վրացերեն: Դասերը շատ հետաքրքիր են անցնում ու բազմաբովանդակ:
Ապրիլի 14-ին, կրթահամալիրի ավագ-դպրոցի ընթերցասրահում տեղի ունեցավ մեր ակումբի՝ Վրացախոսների բաց դասը: Ներկա էր տիար Բլեյանը, Հայաստանում Վրաստանի դեսպան Թենգիզ Շարմանաշվիլին և դեսպանատնից այլ աշխատողներ: Դասի ընթացքում խոսեցինք մեր նախագծերի, կայքի, բլոգի, Դպիրի մասին: Լավագույն վրացերեն իմացողներին՝ Սամվելին ու Սոնային նվերներ տվեց դեսպանը: Նա շատ տպավորված էր և ուրախ, որ մեր կրթահամալիրում աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու վրացերեն:
Մայիսին պետք է մասնակցենք Թբիլիսիում կայանալիք «Ընթերցում ենք Ռուսթավելի» մրցույթին և արդեն ընթանում են նախապատրաստական աշխատանքները: Վստահ ենք, որ մրցույթին պատշաճ կներկայացնենք Հայաստանն ու կրթահամալիրը:
Շուտով՝ մի քանի օրից նաև կայցելել Թբիլիսիի 98 դպրոցի սովորողները: Անհամբեր սպասում ենք մեր վրաց ընկերներին:

Առաջին աշխարհամարտ կամ առաջին համաշխարհային պատերազմ

Առաջին Համաշխարհային Պատերազմը մարդկության պատմության ընթացքում տեղի ունեցած ամենաարյունալի ռազմական հակամարտություններից մեկն է։ Պատերազմին ներգրավվեցին այն ժամանակ գոյություն ունեցող 59 ինքնիշխան երկրներից 38-ը։ Հակամարտությունը ստացել է իր անվանումը միայն 1939 թ.՝ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի սկսվելուց հետո։

Պետությունների գլխավոր նպատակը.

Անտանտ (Եռյակ միություն)

Ֆրանսիա

Լուծել 1870 թ. Գերմանիայից կրած պարտության վրեժը

Պահպանել եվրոպական գերտերության կարգավիճակը

Մեծ Բրիտանիա

Պահպանել իր գաղութները

Խլել Գերմանիայից նրա ազդեցության ոլորտները

Ռուսաստան

Վերջնականապես հաստատվել Բալկաններում և Անդրկովկասում

Խլել Օսմանյան Թուրքիայից Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցները։

Քառյակ դաշինք

Գերմանիա -

Ձեռք բերել նոր գաղութներ

Հաստատել իր գերիշխանությունը Եվրոպայում

Օսմանյան կայսրություն

Իրագործել իր վաղեմի ծրագիրը՝ ստեղծել Մեծ Թուրանը

Ավստրո-Հունգարիա

Նվաճել և իրեն ենթարկեցնել ողջ Բալկանյան թերակղզին

Իտալիա (պատերազմի կեսից դուրս եկավ Քառյակ դաշինքից և մտավ Անտանտի մեջ)

Ընդլայնել գաղութների տարածքը

Բուլղարիա (պատերազմի կեսից մտավ Քառյակ դաշինքի մեջ) -

Ամրացնել իր դիրքերը Եվրոպայում

Պետությունները, բացի նշված քաղաքական նպատակներից, հետապնդում էին նաև այլ՝ տնտեսական, լոկալ, ռազմական նպատակներ։ Պատերազմի մեջ մտնել էին ստիպում նաև դաշնային պարտավորությունները։ Մյուս՝ փոքր պետությունները, չունենալով իրագործելի հավակնություններ, հարեցին այս կամ այն կողմին ինքնապաշտպանության նպատակով։

1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին ավարտվեց առաջին համաշխարհային պատերազմը։

The impact of school computers use on school children's activities and development

A school library (or a school library media center) is a library within a school where students, staff, and often, parents of a public or privte school have access to a variety of resources. The goal of the school library media center is to ensure that all members of the school community have equitable access "to books and reading, to information, and to information technology." A school library media center "uses all types of media... is automated, and utilizes the Internet [as well as books] for information gathering." School libraries are distinct from public libraries because they serve as "learner-oriented laboratories which support, extend, and individualize the school's curriculum... A school library serves as the center and coordinating agency for all material used in the school." Researchers have demonstrated that school libraries have a positive impact on student achievement. More than 60 studies have been conducted in 19 U.S. states and one Canadian province. The major finding of these studies is that students with access to a well-supported school library media program with a qualified school library media specialist, scored higher on reading assessments regardless of their socio-economic statuses. In addition, a study conducted in Ohio revealed that 99.4% of students surveyed believed that their school librarians and school library media programs helped them succeed in school. A report that reported similar conclusions was compiled by Michele Lonsdale in Australia in 2003

<< Sleep Study >>

Our modern day hectic lifestyle has made peaceful sleep a rarity for most people. Many of those who suffer from sleep disorders visit doctors in the hope of overcoming their problem. Doctors in turn prescribe sedative drugs to their patients so that they get much needed sleep, and advise them certain physical exercises. However, despite trying all of these remedies very often the sleep disorder continues to cause problems for many people. It is important to understand that sleep disorders and problems such as insomnia, sleep walking, recurrent nightmares, or sleep paralysis can also have their root cause in the spiritual dimension. This means that only a spiritual solution, such as chanting the Name of God along with spiritual healing remedies, can help remedy the situation.

Usain Bolt

Usain St. Leo Bolt OJ CD born 21 August 1986 is a Jamaican sprinter widely regarded as the fastest person ever. He is the first man to hold both the 100 metres and 200 metres world records since fully automatic time measurements became mandatory in 1977. Along with his teammates, he also set the world record in the 4×100 metres relay. He is the reigning Olympic champion in these three events, the first man to win six Olympic gold medals in sprinting, and an eight-time World champion. He was the first to achieve a "double double" by winning 100 m and 200 m titles at consecutive Olympics 2008 and 2012 and topped this through the first "double triple" including 4×100 m relays. Although gaining worldwide popularity for a sprint double victory at the Beijing Games, Bolt has had more victories as 200 m runner. While he had not won any significant 100 m title prior to the 2008 Olympics, he had won numerous crowns in the 200 m event at the youth, junior and senior levels. Further, at the 2013 World Championships in Moscow, Bolt completed a hat-trick of 200 m world titles by winning his 3rd straight gold in the event. His 2009 record breaking margin for 100 m, from 9.69 seconds his own previous world record to 9.58, is the highest since the start of fully automatic time measurements. Bolt's achievements in sprinting have earned him the media nickname "Lightning Bolt", and awards including the IAAF World Athlete of the Year, Track & Field Athlete of the Year, and Laureus Sportsman of the Year three times. He is the highest paid athlete ever in track and field. He has been called the world's most marketable athlete. By winning 3 gold medals at the 2013 World Championships, Bolt became one of the most successful athletes in the 30-year history of the athletics world championships.

Եղիշե Չարենց /հայոց լեզու/ նախագիծ

Հայ մեծ պոետ Եղիշե Չարենցը (իսկական անունը Եղիշե Աբրահամի Սողոմոնյան), ծնվել է 1897թ. մարտի 25-ին Կարս քաղաքում` բազմազավակ հայի ընտանիքում:1908թ. Չարենցն ընդունվել է Կարսի վարժարան, ուր դպրոցական «Գարուն» ալմանախում հրատարակվել են նրա բանաստեղծությունները: Ստանալով հնգամյա կրթություն` արդեն ձեւավորվող պոետն իր գիտելիքները հարստացրել է անդադար կարդալու միջոցով:1914թ. Կարսում լույս է տեսել գրողի «Չարենց» գրական կեղծանունով «Տխուր ու գունատ աղջկա 3 երգերը…» բանաստեղծությունների ժողովածուն:

Ազգային ազատագրական պայքարն եւ Առաջին Աշխարհամարտը Եղիշե Չարենցի մեջ սպանում են պատանեկան երազները: Նա կամավորական է գրվում եւ միանում Արեւմտյան Հայաստանը զավթիչներից ազատելու շտապող մարտիկներին: Այդ տարիներին նա ստեղծում է իր լավագույն գործերից մեկը` «Դանթեական առասպելը», որում նկարագրում էր 20-րդ դարասկզբի պատերազմի սարսափները:


1915թ. Եղիշե Չարենցը մեկնում է Մոսկվա` Շանյավսկու համալսարանում ուսումը շարունակելու նպատակով: 1919թ. վերադառնում է Երեւան եւ սկսում դասավանդել դպրոցում: Այդ տարի Թիֆլիսում լույս է տեսնում «Ամբոխները խելագարված» հանճարեղ պոեմը:


1921թ. Եղիշե Չարենցն ամուսնանում է Արփենիկ Տեր-Աստվածատրյանի հետ: Վերջինս ծանր հղիության հետեւանքով 1927թ. մահանում է: Կնոջ հիշատակին Չարենցը բազմաթիվ բանաստեղծություններ է գրել: 1931թ. նորից է ամուսնանում: Շատ չանցած կինը` Իզաբելա Նյազովան, նրան դուստր է ծնում, որին Արփենիկ են կոչում, իսկ 1935թ. ծնվում է նրանց 2-րդ դուստրը` Անահիտը:


1936թ. հուլիս-օգոստոս ամիսներին սկսվում են հայ մտավորականության ձերբակալությունները: Եղիշե Չարենցին սեպտեմբերին տնային կալանքի են ենթարկում` մեղադրելով ահաբեկչության եւ ազգայնականության մեջ: Բոլոր գրախանութներից վերացնում են նրա գրքերը, իսկ նորերի հրատարակումը` դադարեցնում: Սկսվում են ճնշումները ընտանիքի հանդեպ:


Որոշ ժամանակ անց հանճարեղ բանաստեղծին ձերբակալում են եւ հակասովետական գործունեություն իրականացնելու շինծու մեղադրանք ներկայացնում: Շատ չանցած՝ 1937թ նոյեմբերի 27-ին, Եղիշե Չարենցն իր մահկանացուն է կնքում երեւանյան բանտերից մեկի հիվանդանոցում: Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ դիահերձումը ցույց է տվել, որ մահվան պատճառը չափազանց տկարացած առողջական վիճակն է եղել, ինչի համար հիմք են ծառայել բազմաթիվ հիվանդությունները: Չարենցի վերջին հանգրվանը հայտնի չէ:


Կարդալ.

<<Անվերնագիր>>

<<Մահվան տեսիլ>>

<<Դանթեական առասպել>>

<<Գանգրահեր տղան>>

<<Անակնկալ հանդիպում>>

<<Դեպի լյառն Մասիս>>


Անգիր.
<<Վահագն>>
<<Ես իմ անուշ Հայաստանի>>
<<Էլի գարուն կգա>>
<<Հեռացումի խոքսեր>>
<<Տաղ անձնական՚՚>>

<< Կոմիտաս >> Նախագիծ

Կենսագրությունը ` Կոմիտասը՝ Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյանը, ծնվել է 1869 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Անատոլիայի (Թուրքիա) Կուտինա (Քյոթահիա) քաղաքում։ Նրա հայրը՝ Գևորգ Սողոմոնյանը, կոշկակար էր. միևնույն ժամանակ նա երգեր էր հորինում և օժտված էր գեղեցիկ ձայնով։ Երաժշտական վառ ունակություններով աչքի էր ընկնում նաև կոմպոզիտորի մայրը՝ Թագուհին, որը գորգագործուհի էր։ Անուրախ ու զրկանքներով լի էր Կոմիտասի մանկությունը։ Նա կորցրեց մորը, երբ չկար նույնիսկ մեկ տարեկան։ Հոր զբաղվածության պատճառով երեխայի խնամքն իր վրա վերցրեց տատը։ Յոթ տարեկանում Կոմիտասն ընդունվեց տեղի չորսդասյան դպրոցը, որն ավարտելուց հետո հայրը նրան ուղարկեց Բրուսա՝ ուսումը շարունակելու։ Վերջինս Կոմիտասին չհաջողվեց, եւ չորս ամիս անց նա տուն դարձավ բոլորովին որբացած. վախճանվել էր հայրը, իսկ Սողոմոնն ընդամենը 11 տարեկան էր… «Նա նիհարակազմ, վտիտ ու գունատ տղա էր, միշտ խոհեմ ու բարի։ Նա վատ էր հագնվում»,- այսպես էր հիշում Կոմիտասին նրա դասընկերներից մեկը։ Սողոմոնին հաճախ տեսնում էին լվացքատան սառը քարերին քնած։ Նա հիանալի երգում էր, և պատահական չէր, որ Կուտինայում նրան անվանում էին «թափառական փոքրիկ երգիչ»։ 1890 թվականին Սողոմոնը ձեռնադրվում է սարկավագ: 1893-ին նա ավարտում է ճեմարանը, ապա նրան շնորհվում է աբեղայի աստիճան և տրվում 7-րդ դարի նշանավոր բանաստեղծ, շարականների հեղինակ Կոմիտաս կաթողիկոսի անունը։ Ճեմարանում Կոմիտասը նշանակվում է երաժշտության ուսուցիչ։ Կոմիտասն առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձնում հոգեւոր գործերի ստեղծմանը։ Այս բնագավառում նրա գլուխգործոցը Պատարագն է՝ գրված արական երգչախմբի համար: 1916 թվականին կոմպոզիտորի առողջական վիճակն է՛լ ավելի վատթարացավ, և նրան տեղափոխեցին հոգեբուժարան։ Սակայն ապաքինման ոչ մի հույս չկար։ Բժշկությունն անզոր էր փոխելու հիվանդության ընթացքը։Հայ երաժշտության հանճարն իր վերջին ապաստանը գտավ Փարիզի Վիլ-Ժուիֆ արվարձանի հիվանդանոցում՝ անցկացնելով այնտեղ գրեթե քսան տարի։ 1935 թվականի հոկտեմբերի 22-ին ընդհատվեց մեծն Կոմիտասի կյանքը։ 1936 թվականի գարնանը նրա աճյունը տեղափոխվեց Հայաստան և հողին հանձնվեց Երևանում՝ մշակույթի գործիչների պանթեոնում։ Նրա ձեռագրերից շատերը ոչնչացան կամ ցրվեցին աշխարհով մեկ… http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%BD http://komitas.am/arm/brief.htm
Ստեղծագործությունները ` Ստեղծագործելով հիմնականում վոկալ ժանրում՝ Կոմիտասն անտարբեր չի գտնվել նաև գործիքային երաժշտության հանդեպ։ 1906 թվականին Փարիզում նա ստեղծեց դաշնամուրային պարերի իր ցիկլը, որը կոմպոզիտորի հազվագյուտ գործիքային ստեղծագործություններից է։Հետաքրքիր է, որ ցիկլի վեց պարերից և ոչ մեկում կոմպոզիտորը նպատակ չի ունեցել վիրտուոզային կատարողականություն ցուցադրել։ Այդուհանդերձ, դաշնամուրային ֆակտուրան հարուստ է ու գունեղ։ Ինչպես բոլոր ստեղծագործություններում, այնպես էլ պարերում Կոմիտասն, առաջին հերթին, հանդես է գալիս որպես ազգագրագետ՝ դաշնամուրը դարձնելով ինքնատիպ նվագախումբ և հնարավորինս պահպանելով ժողովրդական գործիքների տեմբրային յուրահատկությունները։Պարերում Կոմիտասն հատուկ նշել է դրանց տարածման վայրերը։ Հեղինակային նշումներն օգնում են թե՛ կատարողին, թե՛ ունկնդրին ավելի խորն ըմբռնել պարի էությունն ու բնույթը։ Առաջին պարը՝ «Երանգին» (Երևանյան պար) աչքի է ընկնում կանացի պարերին հատուկ նրբագեղությամբ և նազանքով։Վերջինս ստեղծվում է մեղեդու օկտավային կրկնապատկման շնորհիվ, իսկ ենթաձայներն օգնում են պատկերելու հարվածային գործիքների կշռույթային գծագիրը։ «Ունաբի»-ում (Շուշվա պար) կոմպոզիտորը նշել է. «քնքուշ և վեհ»։ Այն աչքի է ընկնում մեղեդայնությամբ, նրբությամբ և թափանցիկ ֆակտուրայով։Հաջորդ երկու պարերում՝ «Մարալի»-ում (Շուշվա պար) և «Շուշիկի»-ում (Վաղարշապատի պար) Կոմիտասը ստեղծել է ժողովրդական գործիքների հնչողության տպավորություն։ Առաջինում դաշնամուրն հնչում է ինչպես դափը, իսկ երկրորդում՝ թառը։Ցիկլում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում «Ետ ու առաջ»-ը (Կարնո պար). այն տղամարդկանց խմբապար է և աչքի է ընկնում առույգ ու առնական բնույթով։ Այստեղ Կոմիտասը ստեղծում է շվիի և դհոլի hնչողության տպավորություն։ Ցիկլի վերջին պարում՝ «Շորոր»-ում (Կարնո պար) նշված է. «վեհ և հերոսաբար»։ Վեհություն, հանդիսավորություն, զսպվածություն արտահայտելու համար կոմպոզիտորն ընտրել է ցածր ու խուլ ռեգիստրը։ Առնական, կամային պարը բնութագրում է ուժեղ ու հպարտ մարդկանց, որոնց գործողություններն ու շարժումները միասնական են և միաձույլ։Դաշնամուրային այս պարերն ինքնատիպ և բարձրարժեք ստեղծագործություններ են, որոնք ներշնչման աղբյուր են հանդիսացել շատ կոմպոզիտորների համար։ Օրինակ, □«Վաղարշապատի պարի»՝ լարային քառյակի համար արված Սերգեյ Ասլամազյանի, դաշնամուրի համար արված Առնո Բաբաջանյանի մշակումները հայ երաժշտական արվեստի հիասքանչ նմուշներից են։ Նամակները և այլն ...Ձեր նամակն ինձ շատ ուրախացրեց: Շուշիկն իր «Րանգին ու հէքիարին» կստանայ այստեղից, իսկ «Շորորը»՝ այնտեղից... Երկրորդ և աւելի կարեւորն է այս: Հայ եղանակները, ինչպէս նոցա ոգին պահանջում է, ներդաշնակելը որքան պարզ է, նոյնքան աւելի դժուար է, յետոյ, դեռ մենք՝ հայերս, պէտք է մեզ համար ոճ ստեղծենք ու ապա թէ յամարձակ առաջ գնանք: Ես դեռ ցարդ ստացել եմ ուրիշներից և այժմ նոր եմ սկսում (ըստ իմ հասկացողութեան և ճաշակի, նախապատրաստութեան ու պաշարի) հայ եղանակներին համաձայն ոճով դաշնակել: Ժամանակ է լինում, որ ես ընկղմած եմ կատարելապէս միայն հայ երաժշտութեան մէջ և ահա այն ժամանակ ես գրում եմ, ստեղծում եմ այնպիսի բան, ինչպիսին յարմար է մեր երաժշտութեան ոգուն. բայց լինում է և ժամանակ, որ, առանց իմ կամքի, ընկնում եմ մի այնպիսի երեւակայութեան շավղի վերայ, որ կամ հայկական չէ, կամ նորա կողքիցն է անցնում: Բայց և այնպէս, ես պիտի հասնեմ նպատակիս, նոյնիսկ, եթէ ամբողջ կեանքս իսկ վրայ դնեմ: Դորա համար շատ թանգ են իմ սրտակից բարեկամներիս իւրաքանչիւր, նոյնիսկ չնչին համարած կամ բծախնդիր նկատողութիւնն Սիրելի Մարգարիտ, երը: Ես կատարեալ չեմ, ինչպէս բոլոր մարդիկ, բայց կատարելութեան ձգտող, նոյնիսկ այն դէպքում, երբ ես մերժում եմ մէկի կարծիքը, թէև մերժում եմ առժամանակ, բայց այդ ինձ մտածել է տալիս, թէ ինչո՞ւ այս կամ այն կտորը դուր չէ եկել մէկին կամ միւսին, և ես աշխատում եմ հարցը լուծել: Էլ տեղ չկայ: Շատ ու շատ սիրալիր բարևներ քեզ, Շուշիկին, Լուսիկին ու նորա մօրն ու հօրը, մայրիկին ու թոռնիկին, Արմենուհուն ու բժշկին: Ողջ լինէք բոլորդ էլ: Այս շաբաթ օր ճանապարհ եմ ելնելու դէպի Կովկաս և Թիֆլիզ: Բաթումէն կգրեմ կամ կհեռագրեմ քեզ գալու օրս, ու մի լաւ կուշտ ու կուռ կխօսենք իրար հետ: Շատ ուրախ եմ, որ վերջապէս ամուսնացել ես և մինչև իսկ ժառանգդ պատրաստել արքայական գահիդ համար, ես էլ ասում եմ, թէ էս ի՞նչ Soprano է, որ լսում եմ հեռաւոր ամպերի մէջէն և Թիֆլիզի հորիզոնէն, դու մի ասա մեր Թստեբանն է եղել՝ հափշո՜ւն է եղել: Մի գամ, տես քեզ որքա՜ն եմ ծեծելու՝ խորտուխաշիլ եմ անելու, որ մէկ էլ չհիւանդանաս. ժամանակ ես գտել, հը՞: Լրագրերի մէջ կարդացել էի հիմնած երեժըշտական միութեանդ մասին և իսկոյն գուշակեցի, որ դուն ես շարժել քաղաքիդ երաժշտական ճահիճները, և աւելի ուրախացայ, որ ապագան ապահովելու համար հրաժարուել ես նախագահութենէն, զի գորտերը պիտի գրգռէին քու դէմ, ապրիս, պաչիկս, Թստեբան ջան: Բանիւ բերանոյ կխօսենք իրար հետ, սպասում եմ նախարարի թոյլտւութեան Պետերբուրգէն, առանց որի կարող չեն հոգևորականները Կովկաս անցնել, արգելք չեն յարուցանի, զի դեսպանի հետ աղբէր ենք եղել: Շատ ու շատ բարևներս և օրհնութիւններս Սաթիկիդ (ո՛չ Արազեանի), որ քեզ համար լաւ ու անձնուէր ընկեր է հանդիսացել, և քեզ ու պզտիկիդ՝ ջերմ համբոյրներով. գալու եմ և նոր պսակելու եմ, էն թաւուր չէ, չե՛մ ընդունում: Քոյդ Կոմիտաս Սիրելի Սպիրիդոն ջան, http://komitas.am/arm/letters.htm Հրաչյա Աճառյան. Հուշեր Կոմիտասի մասին «…Ս. Գևորգի տոնին, պատարագեն վերջ, օրվան մեղեդիները Կոմիտասի կողմեն այնքան անուշ երգելուն համար, Հայրիկը անձամբ ուզեց հայտնել իր գոհունակությունը Կոմիտասին. շտապ կանչեց իր մոտ և կուզեր, որ այդ օրը իրեն հետ սեղանակից ըլլար ան: Մեծ էր անշուշտ կաթողիկոսի հրամանը: Ճեմարանի ուսուցիչ և ուսանող աջ և ձախ ինկանք Կոմիտասը շտապ գտնելու համար… Կոմիտասի անհայտանալուն լուրը հասավ Վեհափառին… Այդ օրը ուշ երեկո էր, երբ Կոմիտասը ճեմարանի կտուրեն իջնելով մտավ մեր սենյակը և ուրախության բացականչություններով ցույց տվավ օրվա իր հավաքած ժողովրդական երգերն ու պարերգները, որոնք նոտագրված էր հայկական ձայնանիշներով: Երբ քանի մը րոպե վերջ Վեհափառի մոտ գնացինք, վրդովված էր Հայրիկը: Կոմիտաս ծունկի եկավ անոր առջև և աջը առնելով ըսավ. «Եթե վեհդ ցանկանա` մեղքս շատ շուտ կքավեմ` հիմա իսկ երգելով այսօրվան հավաքած հայկական ժողովրդական երգերեն ու պարերգներեն»: Եվ Խրիմյան Հայրիկի ներողամիտ հայացքին տակ` Կոմիտաս երգեց իր նոտագրած երգերեն: Այդ օրվընե վերջ, Խրիմյան Հայրիկի հրամանով` ամեն տաղավարներու, պատարագեն վերջ Կոմիտաս ազատորեն կշրջեր և կհավաքեր հայ ժողովրդի երաժշտության գանձերը»: https://www.facebook.com/ArmenianMelodies/posts/459033554141584
Այս շաբաթ օր ճանապարհ եմ ելնելու դէպի Կովկաս և Թիֆլիզ: Բաթումէն կգրեմ կամ կհեռագրեմ քեզ գալու օրս, ու մի լաւ կուշտ ու կուռ կխօսենք իրար հետ: Շատ ուրախ եմ, որ վերջապէս ամուսնացել ես և մինչև իսկ ժառանգդ պատրաստել արքայական գահիդ համար, ես էլ ասում եմ, թէ էս ի՞նչ Soprano է, որ լսում եմ հեռաւոր ամպերի մէջէն և Թիֆլիզի հորիզոնէն, դու մի ասա մեր Թստեբանն է եղել՝ հափշո՜ւն է եղել: Մի գամ, տես քեզ որքա՜ն եմ ծեծելու՝ խորտուխաշիլ եմ անելու, որ մէկ էլ չհիւանդանաս. ժամանակ ես գտել, հը՞: Լրագրերի մէջ կարդացել էի հիմնած երեժըշտական միութեանդ մասին և իսկոյն գուշակեցի, որ դուն ես շարժել քաղաքիդ երաժշտական ճահիճները, և աւելի ուրախացայ, որ ապագան ապահովելու համար հրաժարուել ես նախագահութենէն, զի գորտերը պիտի գրգռէին քու դէմ, ապրիս, պաչիկս, Թստեբան ջան: Բանիւ բերանոյ կխօսենք իրար հետ, սպասում եմ նախարարի թոյլտւութեան Պետերբուրգէն, առանց որի կարող չեն հոգևորականները Կովկաս անցնել, արգելք չեն յարուցանի, զի դեսպանի հետ աղբէր ենք եղել: Շատ ու շատ բարևներս և օրհնութիւններս Սաթիկիդ (ո՛չ Արազեանի), որ քեզ համար լաւ ու անձնուէր ընկեր է հանդիսացել, և քեզ ու պզտիկիդ՝ ջերմ համբոյրներով. գալու եմ և նոր պսակելու եմ, էն թաւուր չէ, չե՛մ ընդունում: Քոյդ Կոմիտաս Սիրելի Սպիրիդոն ջան, http://komitas.am/arm/letters.htm
 Հրաչյա Աճառյան. Հուշեր Կոմիտասի մասին «…Ս. Գևորգի տոնին, պատարագեն վերջ, օրվան մեղեդիները Կոմիտասի կողմեն այնքան անուշ երգելուն համար, Հայրիկը անձամբ ուզեց հայտնել իր գոհունակությունը Կոմիտասին. շտապ կանչեց իր մոտ և կուզեր, որ այդ օրը իրեն հետ սեղանակից ըլլար ան: Մեծ էր անշուշտ կաթողիկոսի հրամանը: Ճեմարանի ուսուցիչ և ուսանող աջ և ձախ ինկանք Կոմիտասը շտապ գտնելու համար… Կոմիտասի անհայտանալուն լուրը հասավ Վեհափառին… Այդ օրը ուշ երեկո էր, երբ Կոմիտասը ճեմարանի կտուրեն իջնելով մտավ մեր սենյակը և ուրախության բացականչություններով ցույց տվավ օրվա իր հավաքած ժողովրդական երգերն ու պարերգները, որոնք նոտագրված էր հայկական ձայնանիշներով: Երբ քանի մը րոպե վերջ Վեհափառի մոտ գնացինք, վրդովված էր Հայրիկը: Կոմիտաս ծունկի եկավ անոր առջև և աջը առնելով ըսավ. «Եթե վեհդ ցանկանա` մեղքս շատ շուտ կքավեմ` հիմա իսկ երգելով այսօրվան հավաքած հայկական ժողովրդական երգերեն ու պարերգներեն»: Եվ Խրիմյան Հայրիկի ներողամիտ հայացքին տակ` Կոմիտաս երգեց իր նոտագրած երգերեն: Այդ օրվընե վերջ, Խրիմյան Հայրիկի հրամանով` ամեն տաղավարներու, պատարագեն վերջ Կոմիտաս ազատորեն կշրջեր և կհավաքեր հայ ժողովրդի երաժշտության գանձերը»: https://www.facebook.com/ArmenianMelodies/posts/459033554141584