<< Կոմիտաս >> Նախագիծ

Կենսագրությունը ` Կոմիտասը՝ Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյանը, ծնվել է 1869 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Անատոլիայի (Թուրքիա) Կուտինա (Քյոթահիա) քաղաքում։ Նրա հայրը՝ Գևորգ Սողոմոնյանը, կոշկակար էր. միևնույն ժամանակ նա երգեր էր հորինում և օժտված էր գեղեցիկ ձայնով։ Երաժշտական վառ ունակություններով աչքի էր ընկնում նաև կոմպոզիտորի մայրը՝ Թագուհին, որը գորգագործուհի էր։ Անուրախ ու զրկանքներով լի էր Կոմիտասի մանկությունը։ Նա կորցրեց մորը, երբ չկար նույնիսկ մեկ տարեկան։ Հոր զբաղվածության պատճառով երեխայի խնամքն իր վրա վերցրեց տատը։ Յոթ տարեկանում Կոմիտասն ընդունվեց տեղի չորսդասյան դպրոցը, որն ավարտելուց հետո հայրը նրան ուղարկեց Բրուսա՝ ուսումը շարունակելու։ Վերջինս Կոմիտասին չհաջողվեց, եւ չորս ամիս անց նա տուն դարձավ բոլորովին որբացած. վախճանվել էր հայրը, իսկ Սողոմոնն ընդամենը 11 տարեկան էր… «Նա նիհարակազմ, վտիտ ու գունատ տղա էր, միշտ խոհեմ ու բարի։ Նա վատ էր հագնվում»,- այսպես էր հիշում Կոմիտասին նրա դասընկերներից մեկը։ Սողոմոնին հաճախ տեսնում էին լվացքատան սառը քարերին քնած։ Նա հիանալի երգում էր, և պատահական չէր, որ Կուտինայում նրան անվանում էին «թափառական փոքրիկ երգիչ»։ 1890 թվականին Սողոմոնը ձեռնադրվում է սարկավագ: 1893-ին նա ավարտում է ճեմարանը, ապա նրան շնորհվում է աբեղայի աստիճան և տրվում 7-րդ դարի նշանավոր բանաստեղծ, շարականների հեղինակ Կոմիտաս կաթողիկոսի անունը։ Ճեմարանում Կոմիտասը նշանակվում է երաժշտության ուսուցիչ։ Կոմիտասն առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձնում հոգեւոր գործերի ստեղծմանը։ Այս բնագավառում նրա գլուխգործոցը Պատարագն է՝ գրված արական երգչախմբի համար: 1916 թվականին կոմպոզիտորի առողջական վիճակն է՛լ ավելի վատթարացավ, և նրան տեղափոխեցին հոգեբուժարան։ Սակայն ապաքինման ոչ մի հույս չկար։ Բժշկությունն անզոր էր փոխելու հիվանդության ընթացքը։Հայ երաժշտության հանճարն իր վերջին ապաստանը գտավ Փարիզի Վիլ-Ժուիֆ արվարձանի հիվանդանոցում՝ անցկացնելով այնտեղ գրեթե քսան տարի։ 1935 թվականի հոկտեմբերի 22-ին ընդհատվեց մեծն Կոմիտասի կյանքը։ 1936 թվականի գարնանը նրա աճյունը տեղափոխվեց Հայաստան և հողին հանձնվեց Երևանում՝ մշակույթի գործիչների պանթեոնում։ Նրա ձեռագրերից շատերը ոչնչացան կամ ցրվեցին աշխարհով մեկ… http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%BD http://komitas.am/arm/brief.htm
Ստեղծագործությունները ` Ստեղծագործելով հիմնականում վոկալ ժանրում՝ Կոմիտասն անտարբեր չի գտնվել նաև գործիքային երաժշտության հանդեպ։ 1906 թվականին Փարիզում նա ստեղծեց դաշնամուրային պարերի իր ցիկլը, որը կոմպոզիտորի հազվագյուտ գործիքային ստեղծագործություններից է։Հետաքրքիր է, որ ցիկլի վեց պարերից և ոչ մեկում կոմպոզիտորը նպատակ չի ունեցել վիրտուոզային կատարողականություն ցուցադրել։ Այդուհանդերձ, դաշնամուրային ֆակտուրան հարուստ է ու գունեղ։ Ինչպես բոլոր ստեղծագործություններում, այնպես էլ պարերում Կոմիտասն, առաջին հերթին, հանդես է գալիս որպես ազգագրագետ՝ դաշնամուրը դարձնելով ինքնատիպ նվագախումբ և հնարավորինս պահպանելով ժողովրդական գործիքների տեմբրային յուրահատկությունները։Պարերում Կոմիտասն հատուկ նշել է դրանց տարածման վայրերը։ Հեղինակային նշումներն օգնում են թե՛ կատարողին, թե՛ ունկնդրին ավելի խորն ըմբռնել պարի էությունն ու բնույթը։ Առաջին պարը՝ «Երանգին» (Երևանյան պար) աչքի է ընկնում կանացի պարերին հատուկ նրբագեղությամբ և նազանքով։Վերջինս ստեղծվում է մեղեդու օկտավային կրկնապատկման շնորհիվ, իսկ ենթաձայներն օգնում են պատկերելու հարվածային գործիքների կշռույթային գծագիրը։ «Ունաբի»-ում (Շուշվա պար) կոմպոզիտորը նշել է. «քնքուշ և վեհ»։ Այն աչքի է ընկնում մեղեդայնությամբ, նրբությամբ և թափանցիկ ֆակտուրայով։Հաջորդ երկու պարերում՝ «Մարալի»-ում (Շուշվա պար) և «Շուշիկի»-ում (Վաղարշապատի պար) Կոմիտասը ստեղծել է ժողովրդական գործիքների հնչողության տպավորություն։ Առաջինում դաշնամուրն հնչում է ինչպես դափը, իսկ երկրորդում՝ թառը։Ցիկլում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում «Ետ ու առաջ»-ը (Կարնո պար). այն տղամարդկանց խմբապար է և աչքի է ընկնում առույգ ու առնական բնույթով։ Այստեղ Կոմիտասը ստեղծում է շվիի և դհոլի hնչողության տպավորություն։ Ցիկլի վերջին պարում՝ «Շորոր»-ում (Կարնո պար) նշված է. «վեհ և հերոսաբար»։ Վեհություն, հանդիսավորություն, զսպվածություն արտահայտելու համար կոմպոզիտորն ընտրել է ցածր ու խուլ ռեգիստրը։ Առնական, կամային պարը բնութագրում է ուժեղ ու հպարտ մարդկանց, որոնց գործողություններն ու շարժումները միասնական են և միաձույլ։Դաշնամուրային այս պարերն ինքնատիպ և բարձրարժեք ստեղծագործություններ են, որոնք ներշնչման աղբյուր են հանդիսացել շատ կոմպոզիտորների համար։ Օրինակ, □«Վաղարշապատի պարի»՝ լարային քառյակի համար արված Սերգեյ Ասլամազյանի, դաշնամուրի համար արված Առնո Բաբաջանյանի մշակումները հայ երաժշտական արվեստի հիասքանչ նմուշներից են։ Նամակները և այլն ...Ձեր նամակն ինձ շատ ուրախացրեց: Շուշիկն իր «Րանգին ու հէքիարին» կստանայ այստեղից, իսկ «Շորորը»՝ այնտեղից... Երկրորդ և աւելի կարեւորն է այս: Հայ եղանակները, ինչպէս նոցա ոգին պահանջում է, ներդաշնակելը որքան պարզ է, նոյնքան աւելի դժուար է, յետոյ, դեռ մենք՝ հայերս, պէտք է մեզ համար ոճ ստեղծենք ու ապա թէ յամարձակ առաջ գնանք: Ես դեռ ցարդ ստացել եմ ուրիշներից և այժմ նոր եմ սկսում (ըստ իմ հասկացողութեան և ճաշակի, նախապատրաստութեան ու պաշարի) հայ եղանակներին համաձայն ոճով դաշնակել: Ժամանակ է լինում, որ ես ընկղմած եմ կատարելապէս միայն հայ երաժշտութեան մէջ և ահա այն ժամանակ ես գրում եմ, ստեղծում եմ այնպիսի բան, ինչպիսին յարմար է մեր երաժշտութեան ոգուն. բայց լինում է և ժամանակ, որ, առանց իմ կամքի, ընկնում եմ մի այնպիսի երեւակայութեան շավղի վերայ, որ կամ հայկական չէ, կամ նորա կողքիցն է անցնում: Բայց և այնպէս, ես պիտի հասնեմ նպատակիս, նոյնիսկ, եթէ ամբողջ կեանքս իսկ վրայ դնեմ: Դորա համար շատ թանգ են իմ սրտակից բարեկամներիս իւրաքանչիւր, նոյնիսկ չնչին համարած կամ բծախնդիր նկատողութիւնն Սիրելի Մարգարիտ, երը: Ես կատարեալ չեմ, ինչպէս բոլոր մարդիկ, բայց կատարելութեան ձգտող, նոյնիսկ այն դէպքում, երբ ես մերժում եմ մէկի կարծիքը, թէև մերժում եմ առժամանակ, բայց այդ ինձ մտածել է տալիս, թէ ինչո՞ւ այս կամ այն կտորը դուր չէ եկել մէկին կամ միւսին, և ես աշխատում եմ հարցը լուծել: Էլ տեղ չկայ: Շատ ու շատ սիրալիր բարևներ քեզ, Շուշիկին, Լուսիկին ու նորա մօրն ու հօրը, մայրիկին ու թոռնիկին, Արմենուհուն ու բժշկին: Ողջ լինէք բոլորդ էլ: Այս շաբաթ օր ճանապարհ եմ ելնելու դէպի Կովկաս և Թիֆլիզ: Բաթումէն կգրեմ կամ կհեռագրեմ քեզ գալու օրս, ու մի լաւ կուշտ ու կուռ կխօսենք իրար հետ: Շատ ուրախ եմ, որ վերջապէս ամուսնացել ես և մինչև իսկ ժառանգդ պատրաստել արքայական գահիդ համար, ես էլ ասում եմ, թէ էս ի՞նչ Soprano է, որ լսում եմ հեռաւոր ամպերի մէջէն և Թիֆլիզի հորիզոնէն, դու մի ասա մեր Թստեբանն է եղել՝ հափշո՜ւն է եղել: Մի գամ, տես քեզ որքա՜ն եմ ծեծելու՝ խորտուխաշիլ եմ անելու, որ մէկ էլ չհիւանդանաս. ժամանակ ես գտել, հը՞: Լրագրերի մէջ կարդացել էի հիմնած երեժըշտական միութեանդ մասին և իսկոյն գուշակեցի, որ դուն ես շարժել քաղաքիդ երաժշտական ճահիճները, և աւելի ուրախացայ, որ ապագան ապահովելու համար հրաժարուել ես նախագահութենէն, զի գորտերը պիտի գրգռէին քու դէմ, ապրիս, պաչիկս, Թստեբան ջան: Բանիւ բերանոյ կխօսենք իրար հետ, սպասում եմ նախարարի թոյլտւութեան Պետերբուրգէն, առանց որի կարող չեն հոգևորականները Կովկաս անցնել, արգելք չեն յարուցանի, զի դեսպանի հետ աղբէր ենք եղել: Շատ ու շատ բարևներս և օրհնութիւններս Սաթիկիդ (ո՛չ Արազեանի), որ քեզ համար լաւ ու անձնուէր ընկեր է հանդիսացել, և քեզ ու պզտիկիդ՝ ջերմ համբոյրներով. գալու եմ և նոր պսակելու եմ, էն թաւուր չէ, չե՛մ ընդունում: Քոյդ Կոմիտաս Սիրելի Սպիրիդոն ջան, http://komitas.am/arm/letters.htm Հրաչյա Աճառյան. Հուշեր Կոմիտասի մասին «…Ս. Գևորգի տոնին, պատարագեն վերջ, օրվան մեղեդիները Կոմիտասի կողմեն այնքան անուշ երգելուն համար, Հայրիկը անձամբ ուզեց հայտնել իր գոհունակությունը Կոմիտասին. շտապ կանչեց իր մոտ և կուզեր, որ այդ օրը իրեն հետ սեղանակից ըլլար ան: Մեծ էր անշուշտ կաթողիկոսի հրամանը: Ճեմարանի ուսուցիչ և ուսանող աջ և ձախ ինկանք Կոմիտասը շտապ գտնելու համար… Կոմիտասի անհայտանալուն լուրը հասավ Վեհափառին… Այդ օրը ուշ երեկո էր, երբ Կոմիտասը ճեմարանի կտուրեն իջնելով մտավ մեր սենյակը և ուրախության բացականչություններով ցույց տվավ օրվա իր հավաքած ժողովրդական երգերն ու պարերգները, որոնք նոտագրված էր հայկական ձայնանիշներով: Երբ քանի մը րոպե վերջ Վեհափառի մոտ գնացինք, վրդովված էր Հայրիկը: Կոմիտաս ծունկի եկավ անոր առջև և աջը առնելով ըսավ. «Եթե վեհդ ցանկանա` մեղքս շատ շուտ կքավեմ` հիմա իսկ երգելով այսօրվան հավաքած հայկական ժողովրդական երգերեն ու պարերգներեն»: Եվ Խրիմյան Հայրիկի ներողամիտ հայացքին տակ` Կոմիտաս երգեց իր նոտագրած երգերեն: Այդ օրվընե վերջ, Խրիմյան Հայրիկի հրամանով` ամեն տաղավարներու, պատարագեն վերջ Կոմիտաս ազատորեն կշրջեր և կհավաքեր հայ ժողովրդի երաժշտության գանձերը»: https://www.facebook.com/ArmenianMelodies/posts/459033554141584
Այս շաբաթ օր ճանապարհ եմ ելնելու դէպի Կովկաս և Թիֆլիզ: Բաթումէն կգրեմ կամ կհեռագրեմ քեզ գալու օրս, ու մի լաւ կուշտ ու կուռ կխօսենք իրար հետ: Շատ ուրախ եմ, որ վերջապէս ամուսնացել ես և մինչև իսկ ժառանգդ պատրաստել արքայական գահիդ համար, ես էլ ասում եմ, թէ էս ի՞նչ Soprano է, որ լսում եմ հեռաւոր ամպերի մէջէն և Թիֆլիզի հորիզոնէն, դու մի ասա մեր Թստեբանն է եղել՝ հափշո՜ւն է եղել: Մի գամ, տես քեզ որքա՜ն եմ ծեծելու՝ խորտուխաշիլ եմ անելու, որ մէկ էլ չհիւանդանաս. ժամանակ ես գտել, հը՞: Լրագրերի մէջ կարդացել էի հիմնած երեժըշտական միութեանդ մասին և իսկոյն գուշակեցի, որ դուն ես շարժել քաղաքիդ երաժշտական ճահիճները, և աւելի ուրախացայ, որ ապագան ապահովելու համար հրաժարուել ես նախագահութենէն, զի գորտերը պիտի գրգռէին քու դէմ, ապրիս, պաչիկս, Թստեբան ջան: Բանիւ բերանոյ կխօսենք իրար հետ, սպասում եմ նախարարի թոյլտւութեան Պետերբուրգէն, առանց որի կարող չեն հոգևորականները Կովկաս անցնել, արգելք չեն յարուցանի, զի դեսպանի հետ աղբէր ենք եղել: Շատ ու շատ բարևներս և օրհնութիւններս Սաթիկիդ (ո՛չ Արազեանի), որ քեզ համար լաւ ու անձնուէր ընկեր է հանդիսացել, և քեզ ու պզտիկիդ՝ ջերմ համբոյրներով. գալու եմ և նոր պսակելու եմ, էն թաւուր չէ, չե՛մ ընդունում: Քոյդ Կոմիտաս Սիրելի Սպիրիդոն ջան, http://komitas.am/arm/letters.htm
 Հրաչյա Աճառյան. Հուշեր Կոմիտասի մասին «…Ս. Գևորգի տոնին, պատարագեն վերջ, օրվան մեղեդիները Կոմիտասի կողմեն այնքան անուշ երգելուն համար, Հայրիկը անձամբ ուզեց հայտնել իր գոհունակությունը Կոմիտասին. շտապ կանչեց իր մոտ և կուզեր, որ այդ օրը իրեն հետ սեղանակից ըլլար ան: Մեծ էր անշուշտ կաթողիկոսի հրամանը: Ճեմարանի ուսուցիչ և ուսանող աջ և ձախ ինկանք Կոմիտասը շտապ գտնելու համար… Կոմիտասի անհայտանալուն լուրը հասավ Վեհափառին… Այդ օրը ուշ երեկո էր, երբ Կոմիտասը ճեմարանի կտուրեն իջնելով մտավ մեր սենյակը և ուրախության բացականչություններով ցույց տվավ օրվա իր հավաքած ժողովրդական երգերն ու պարերգները, որոնք նոտագրված էր հայկական ձայնանիշներով: Երբ քանի մը րոպե վերջ Վեհափառի մոտ գնացինք, վրդովված էր Հայրիկը: Կոմիտաս ծունկի եկավ անոր առջև և աջը առնելով ըսավ. «Եթե վեհդ ցանկանա` մեղքս շատ շուտ կքավեմ` հիմա իսկ երգելով այսօրվան հավաքած հայկական ժողովրդական երգերեն ու պարերգներեն»: Եվ Խրիմյան Հայրիկի ներողամիտ հայացքին տակ` Կոմիտաս երգեց իր նոտագրած երգերեն: Այդ օրվընե վերջ, Խրիմյան Հայրիկի հրամանով` ամեն տաղավարներու, պատարագեն վերջ Կոմիտաս ազատորեն կշրջեր և կհավաքեր հայ ժողովրդի երաժշտության գանձերը»: https://www.facebook.com/ArmenianMelodies/posts/459033554141584